Co powoduje niedoczynność tarczycy?

Istnieje wiele chorób, w przebiegu których tarczyca nie jest w stanie wytwarzać odpowiedniej ilości hormonów. Poniżej opisano główne przyczyny niedoczynności tarczycy, zaczynając od najczęstszych.

Autoimmunologiczna choroba tarczycy

Układ immunologiczny chroni organizm przed bakteriami i wirusami. Choroby autoimmunologiczne rozwijają się, gdy odpowiedź układu odpornościowego skierowana jest przeciw prawidłowym komórkom ciała. Autoimmunologiczna choroba tarczycy spowodowana jest atakiem układu odpornościowego skierowanym przeciwko komórkom tarczycy. Prowadzi to do upośledzenia wytwarzania hormonów tarczycy. W przypadku zniszczenia większej ilości komórek tarczycy, pozostałe komórki mogą nie być w stanie zaopatrzyć pozostałe tkanki w odpowiednią ilość hormonu. Autoimmunologiczna choroba tarczycy występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Może rozpocząć się w każdym wieku, ale rozwija się częściej u osób starszych. U kobiet dość często rozwija się podczas ciąży, po porodzie lub w okresie okołomenopauzalnym. Autoimmunologiczną chorobę tarczycy powoduje nieznany czynnik, który wyzwala odpowiedź immunologiczną u osób, które odziedziczyły skłonność do tej choroby. Nie jest jasne, czy stres może być tym czynnikiem. Autoimmunologiczna choroba tarczycy może rozwijać się w krótkim czasie, jednak na ogół jej rozwój trwa latami. Najczęściej spotykanymi postaciami autoimmunologicznie uwarunkowanej niedoczynności tarczycy są choroba Hashimoto oraz zanikowe zapalenie tarczycy.

Operacyjne usunięcie części lub całości tarczycy

U niektórych pacjentów z guzkami tarczycy, rakiem tarczycy lub chorobą Graves-Basedowa zachodzi konieczność częściowego lub całkowitego usunięcia tarczycy. Konsekwencją usunięcia całego gruczołu zawsze jest niedoczynność tarczycy. Po usunięciu części tarczycy pozostała część gruczołu:

  • może produkować stale wystarczającą ilość hormonów tarczycy i utrzymywać prawidłowe ich stężenie we krwi
  • może nie być w stanie utrzymać prawidłowych stężeń hormonów we krwi, co prowadzi do niedoczynności tarczycy
  • początkowo może wytwarzać odpowiednią ilość hormonów, ale później może dojść do niedoboru hormonów tarczycy

Terapia jodem radioaktywnym 131I

U niektórych pacjentów z chorobą Graves-Basedowa, wolem guzkowym lub rakiem tkankę tarczycową celowo niszczy się przy pomocy radioaktywnego izotopu jodu (131I). Promieniowaniem rentgenowskim leczy się także pacjentów z chłoniakiem Hodgkina, innymi chłoniakami lub rakami głowy i szyi. Po takim leczeniu może dojść do częściowej lub całkowitej niedoczynności tarczycy.

Wrodzona niedoczynność tarczycy

Pewna ilość dzieci rodzi się bez tarczycy lub z tylko częściowo wykształconą tarczycą. U niektórych noworodków tarczyca znajduje się w nietypowym miejscu (ektopia tarczycy). Może się również zdarzyć, że wskutek wrodzonego defektu nieprawidłowo działają komórki tarczycy lub zawarte w nich enzymy. Noworodek, którego dotknie dowolny z tych problemów, może mieć niedoczynność tarczycy od samego urodzenia. Możliwe jest także, że przez pewien czas tarczyca będzie działać prawidłowo i do niedoczynność rozwinie się dopiero po kilku latach lub nawet w dorosłości.

Zapalenie tarczycy

Zapalenie tarczycy zwykle związane jest z nieprawidłową odpowiedzią układu odpornościowego skierowaną przeciw temu gruczołowi (w poporodowym zapaleniu tarczycy lub tzw. bezbolesnym zapaleniu tarczycy) lub z infekcją wirusową. W trakcie rzutu zapalenia tarczycy dochodzi do uwolnienia do krwi zmagazynowanych w tarczycy hormonów, co prowadzi do krótkotrwałej nadczynności. Po uwolnieniu wszystkich zmagazynowanych wcześniej hormonów może dojść do niedoczynności tarczycy. Zwykle po epizodzie zapalenia tarczycy związanego z infekcją wirusową dochodzi do powrotu prawidłowej czynności tarczycy. Jeśli przyczyną zapalenia tarczycy była nieprawidłowa odpowiedź układu immunologicznego, szansa na trwałą niedoczynność wynosi ok. 25%.

Leki

Leki takie jak amiodaron, węglan litu, interferon alfa czy interleukina 2 mogą zakłócać produkcję hormonów tarczycy. Mogą one powodować niedoczynność u osób genetycznie predysponowanych. Niedoczynność tarczycy rozwinąć się może także w trakcie leczenia talidomidem z powodu szpiczaka mnogiego.

Zbyt mała lub zbyt duża ilość jodu

Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do produkcji hormonów tarczycy. Dostarczany jest do organizmu z pożywieniem. Jego główne źródła to nabiał, drób, mięso wołowe i wieprzowe, ryby oraz jodowana sól kuchenna. Po wchłonięciu do krwi jod transportowany jest do tarczycy. Aby utrzymać prawidłowe wytwarzanie hormonów, ilość jodu musi być właściwa. Na niedobory jodu narażone są przede wszystkim osoby żyjące na obszarach słabo rozwiniętych gospodarczo. W skali całego świata to właśnie niedobór jodu jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Polska leży w obszarze niedoboru jodu, jednak dzięki realizowanemu od wielu lat ogólnonarodowemu programowi profilaktycznemu Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zakwalifikowała Polskę do grupy krajów europejskich z prawidłową podażą jodu na poziomie populacyjnym. Spożywanie także zbyt dużej ilości jodu może nasilić niedoczynność tarczycy. Źródłem nadmiaru jodu mogą być suplementy diety, takie jak np. preparaty z alg morskich (Kelp, morszczyn pęcherzykowaty), który sprzedawany jest jako środek rzekomo ułatwiający odchudzanie. Inne źródła nadmiernych ilości jodu to kontrasty radiologiczne, leki – amiodaron lub zawierające jod środki wykrztuśne.

Uszkodzenie przysadki mózgowej

Ilość produkowanych przez tarczycę hormonów jest regulowana przez przysadkę mózgową. Jeśli dojdzie do uszkodzenia przysadki mózgowej np. przez rosnący w niej guz, wskutek radioterapii tej okolicy lub wskutek interwencji neurochirurgicznej, gruczoł ten nie będzie w stanie prawidłowo regulować czynność tarczycy. W konsekwencji może dojść do niedoboru hormonów tarczycy.

Rzadkie choroby przebiegające z zajęciem tarczycy

Zdarza się, że w przebiegu niektórych chorób dochodzi do odkładania się w tarczycy nieprawidłowych substancji. Np. w przebiegu amyloidozy odkładać się może białko zwane amyloidem, w przebiegu sarkoidozy pojawiać się mogą ziarniniaki, a w hemochromatozie – złogi żelaza. Obecność tych nieprawidłowych substancji może istotnie upośledzać działanie tarczycy.

Co nie jest przyczyną niedoczynności tarczycy?

  • Soja nie powoduje niedoczynności tarczycy, ale upośledza wchłanianie tabletek zawierających hormony tarczycy
  • Brokuły, kapusta oraz brukselka spożywane w umiarkowanej ilości nie powodują niedoczynności tarczycy
  • Nie jest możliwe, aby produkowane we właściwej ilości przez tarczycę hormony nie przenikały do wnętrza komórek
  Wpisy na podobny temat